Βλέποντας πριν από αρκετό καιρό μία ανάρτηση στο facebook από τον κ. Λεωνίδα Χονδρόπουλο, ιδιοκτήτη του ραδιοφωνικού σταθμού «Πολιτεία 90,7», γεννήθηκε η ιδέα για αυτό το άρθρο-πρόταση. Με ημερομηνία 22 Ιουνίου ο κ. Χονδρόπουλος δημοσίευσε τη φωτογραφία μιας προτομής του Λεωνίδα σε δρόμο της Αυστραλίας, στο κάτω μέρος της οποίας υπήρχε ασπίδα με την επιγραφή «Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ». Την φωτογραφία συνόδευε η εξής ερωτοαπάντηση: «η επιγραφή “Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ” που υπάρχει στη Σπάρτη; Πουθενά…» Πράγματι, η εν λόγω φράση δεν υπάρχει σε κανέναν δημόσιο χώρο της πόλης μας.

Η φράση «ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς» αποτελεί τη μία από τις δύο πιο γνωστές σπαρτιατικές φράσεις παγκοσμίως (Μολών Λαβέ η άλλη). Την έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες στους άντρες συγγενείς τους (συζύγους, αδερφούς, υιούς) δίνοντάς τους την ασπίδα λίγο πριν τους ξεπροβοδίσουν για τη μάχη, υπονοώντας πως «θα σε προσμένω ή με αυτή την ασπίδα νικητή, ή πάνω σε αυτή τραυματία ή νεκρό».

Στη Δωρική διάλεκτο το γράμμα ήτα στο τέλος άρθρων, ουσιαστικών, επιθέτων κ.ο.κ. μετατρεπόταν σε άλφα. Έτσι το «ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς» αντιστοιχεί στο «ἢ τὴν ἢ ἐπὶ τῆς», δηλαδή ή την (ασπίδα), ή επί της (ασπίδας). Έτσι οι γυναίκες με αυτή την φράση θύμιζαν στους άνδρες το χρέος τους απέναντι στους νόμους της Σπάρτης: ή θα γύριζαν με την ασπίδα, ή πάνω σε αυτή νεκροί.

Η ιστορική αυτή φράση αποδίδεται στη Γοργώ, τη γυναίκα του Βασιλιά Λεωνίδα. Ειπώθηκε κατά τη σκηνή του αποχωρισμού, πριν ο Σπαρτιάτης Βασιλιάς κινήσει με τους 300 πολεμιστές για τις Θερμοπύλες το 480π.Χ.

Στη Γοργώ αποδίδεται, επίσης, μία ακόμη περίφημη φράση. Λέγεται πως όταν κάποια γυναίκα της Αττικής την ρώτησε: «Γιατί μόνο εσείς, οι Λάκαινες, έχετε εξουσία πάνω στους άνδρες;», η Σπαρτιάτισσα Βασίλισσα απάντησε: «Επειδή είμαστε και οι μόνες που γεννάμε άντρες»! Είναι γνωστό πως η γυναίκα στην αρχαία Σπάρτη κατείχε εξέχουσα θέση. Απολάμβανε μεγαλύτερη ελευθερία και σεβασμό από τις γυναίκες σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως φερ’ ειπείν στην Αθήνα. Στην Αρχαία Ελλάδα οι γυναίκες θεωρούνταν εκ φύσεως κατώτερες από τους άντρες, άρα και υποταγμένες τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο. Αντίθετα, η Σπάρτη αποτελεί εξαίρεση. Οι γυναίκες είναι δυναμικές και έχουν άλλη κοινωνική υπόσταση.

Ωστόσο, όταν μιλούμε για την Σπάρτη, το πρώτο πράγμα που ο καθένας φέρνει στο μυαλό του (ή προβάλουμε εμείς οι εντόπιοι) είναι ο Λεωνίδας ή γενικότερα κάποια μορφή Σπαρτιάτη πολεμιστή. Ξεφεύγοντας, όμως, από τα τετριμμένα, μιας και η φράση για την οποία ομιλούμε αποδίδεται στη σπαρτιάτισσα γυναίκα, η οποία είχε σημαντική θέση, καταθέτω ως πρόταση στους τοπικούς άρχοντες και φορείς την κάτωθι:

Τη δημιουργία ενός μνημειώδους αγάλματος (αντίστοιχων διαστάσεων με εκείνο του Λεωνίδα) μιας γυναικείας μορφής που θα κρατά την ασπίδα των Λακεδαιμονίων και θα στέκεται σε βάθρο, στο οποίο θα αναγράφεται η φράση «Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ». Το άγαλμα αυτό θα είναι τοποθετημένο σε περίοπτη θέση εντός την πόλης, όπως ακριβώς και η ίδια η γυναίκα στην σπαρτιατική κοινωνία.

Έτσι, όχι μόνο θα αναδείξουμε και θα τιμήσουμε τη γυναίκα της αρχαίας Σπάρτης, αλλά θα προβάλουμε στους επισκέπτες της πόλης μας μία ακόμα πτυχή της πλούσιας Ιστορίας μας.

Θεωρείται δεδομένο πως το κόστος της ανέγερσης ενός τέτοιου αγάλματος θα είναι υψηλό και πιθανόν δυσβάστακτο για τους ΟΤΑ της περιοχής μας. Έτσι οι Δημοτικοί ή άλλοι τοπικοί Άρχοντες, αφού υιοθετήσουν την παραπάνω πρόταση θα μπορούσαν να αναζητήσουν Λάκωνες ευπατρίδες ευεργέτες ή συνδέσμους ομογενών προς υλοποίηση της πρότασης. Το μόνο που έχουν να κάνουν είναι να αναζητήσουν τους χορηγούς και να τους αναπτύξουν την ανωτέρω ιδέα.

Η γυναίκα της αρχαίας Σπάρτης ίσως περιμένει να βρει τη θέση της στη νέα Σπάρτη λέγοντας ξανά στους Σπαρτιάτες: «Ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς»!

Νίκος Ι. Καρμοίρης @ εφημερίδα «Το Γεφύρι» - Αύγουστος 2016