50 χρόνια από την «κρίση των πυραύλων της Κούβας»
Τον Οκτώβριο του 1962 ο κόσμος κρατούσε την ανάσα του μπροστά στον ενδεχόμενο κίνδυνο ενός πυρηνικού πολέμου ανάμεσα στις δύο, τότε, υπερδυνάμεις ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. Πρόκειται για την κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου, τη στιγμή που η ανθρωπότητα βρέθηκε τόσο κοντά όσο ποτέ άλλοτε στο σημείο μηδέν. 50 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη στιγμή που έμεινε γνωστή στην παγκόσμια Ιστορία ως η «κρίση των πυραύλων της Κούβας».
Το νησί της Κούβας εβρισκόμενο σε μικρή απόσταση από τις ακτές των ΗΠΑ, βρισκόταν για δεκαετίες υπό τον πλήρη έλεγχο των Αμερικανών. Το 1959 ο νεαρός, τότε, ριζοσπάστης ηγέτης Φιντέλ Κάστρο, με την ανοχή των Αμερικανών ανέτρεψε το καθεστώς του δικτάτορα Μπατίστα. Όμως παρά την «αμερικανική βοήθεια» η απροθυμία του Κάστρο να δεχθεί τις υποδείξεις των ΗΠΑ, καθώς και οι σοσιαλιστικές του ιδέες δημιούργησαν ρήξη ανάμεσα στο νέο Κουβανό ηγέτη και το αμερικανικό κράτος.
Όπως ήταν φυσικό, λόγω πολιτικών ιδεών και ομοιοτήτων, δεν άργησε να διαφανεί μία προσέγγιση ανάμεσα στην Κούβα και την ΕΣΣΔ. Μάλιστα, τα δύο κράτη υπέγραψαν το 1960 την πρώτη τους εμπορική συμφωνία, που έβαζε τις βάσεις για μία σοβιετοκουβανική συνεργασία, γεγονός που θορύβησε τους Αμερικανούς. Το 1961 η κυβέρνηση Κέννεντυ προσέφερε βοήθεια σε αντικαθεστωτικούς Κουβανούς - πρόγραμμα που είχε εγκριθεί ήδη από την προηγούμενη κυβέρνηση Αϊζενχάουερ - με προφανή στόχο την ανατροπή του «φιλοσοβιετικού» Κάστρο, απόπειρα που απέτυχε παταγωδώς.
Οι Σοβιετικοί είχαν αποκτήσει με τη «βοήθεια» των Αμερικανών έναν απροσδόκητο σύμμαχο στη? γειτονιά του βασικότερού τους εχθρού? των Αμερικανών! Το καλοκαίρι του 1962 η Σοβιετική Ένωση άρχισε να εγκαθιστά στην Κούβα πυραύλους με πυρηνικές κεφαλές, κίνηση, που όταν έγινε γνωστή, προκάλεσε την έντονη αντίδραση και οργή των ΗΠΑ, αφενός διότι η εγκατάσταση πυρηνικών όπλων στο όμορό τους νησί έθετε το αμερικανικό κράτος και την ακεραιότητά του σε άμεσο κίνδυνο, κι αφετέρου γιατί παραβιαζόταν άμεσα το «Δόγμα Μονρόε».*
Το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους η ΕΣΣΔ διαβεβαίωνε τις ΗΠΑ για τον «αμυντικό» χαρακτήρα των εγκαθιστάμενων όπλων! Οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες είχαν χαρακτηριστικά αργήσει να αντιληφθούν την επιθετικότητα της κίνησης των Σοβιετικών? αυτό συνέβη στα μέσα Οκτωβρίου (16-17/10), όταν αεροφωτογραφίες των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών φανέρωσαν πως στο νησί εγείρονταν πυραυλικές εγκαταστάσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να πλήξουν ανά πάσα στιγμή την καρδιά των ΗΠΑ.
Η αντίδραση των ΗΠΑ άμεση. Ο Αμερικανός Πρόεδρος Τζον Φ. Κέννεντυ απευθύνει στις 22 Οκτωβρίου διάγγελμα προς τον αμερικανικό λαό, στο οποίο ανακοινώνει την επιβολή ναυτικού αποκλεισμού της Κούβας, κάνοντας λόγο παράλληλα για τον κίνδυνο παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου.
Η κρίση όμως γιγαντώθηκε κι έγινε σαφώς πιο επικίνδυνη, καθώς ένας σοβιετικός στολίσκος που μετέφερε πυραύλους κατευθυνόταν προς την Κούβα. Για πρώτη φορά αμερικανικές και σοβιετικές δυνάμεις βρέθηκαν αντιμέτωπες, με την προοπτική της άμεσης σύγκρουσης να είναι πλέον ορατή. Μία σύγκρουση που με βεβαιότητα θα οδηγούσε σε παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο.
Καθώς ο σοβιετικός στόλος πλησίαζε τον αμερικανικό, ο πρώτος μείωσε ταχύτητα κι ο δεύτερος άρχισε να μετακινείται προς τα πίσω, ώστε να κερδηθεί χρόνος για διπλωματικές διαπραγματεύσεις. Οι ηγεσίες των δύο υπερδυνάμεων βρίσκονταν σε μόνιμη επικοινωνία ώστε να επέλθει σύντομα μία κάποια συνεννόηση.
Στις 28 Οκτωβρίου η κρίση όδευε στο τέλος της. Ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Νικήτα Χρουστσώφ άρχισε τις υποχωρήσεις, διαμηνύοντας πως η εγκατάσταση των σοβιετικών όπλων στην Κούβα είχε ολοκληρωθεί και πως ο σοβιετικός στόλος θα αποχωρούσε αν προέκυπτε συμφωνία πως ο αμερικανικός δεν θα εισέβαλλε στο νησί. Αργότερα, απαίτησε την ταυτόχρονη απομάκρυνση των δικών του όπλων από την Κούβα και των αμερικανικών από την Ευρώπη και την Ασία, δίνοντας μεγαλύτερη βαρύτητα στις εγκαταστάσεις των ΗΠΑ στο τουρκικό έδαφος.
Ο Κέννεντυ αποφάσισε να απαντήσει θετικά στην πρώτη πρόταση του Χρουστσώφ, κατόπιν της έντονης προτροπής του αδερφού του κι Υπουργού Δικαιοσύνης Ρόμπερτ. Ο Σοβιετικός ηγέτης αποδέχθηκε την συμφωνία και αν και στην μεταξύ τους αντιπαράθεση ο Κέννεντυ αύξησε το διεθνές του κύρος λόγω της φαινομενικής επικράτησής του, εντούτοις τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Ο Αμερικανός Πρόεδρος υποχώρησε κι εκείνος από τη μεριά του διατάζοντας την απόσυρση των αμερικανικών πυραύλων από την Τουρκία, σε μυστική συμφωνία, γνωστή τότε μονάχα σε ελάχιστους στενούς του συνεργάτες.
Την επαύριο της κρίσης δεν υπήρχαν νικητές και χαμένοι. Κι οι δύο δυνάμεις τρομοκρατήθηκαν στο ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου, ενός πολέμου που θα μπορούσε να ξεφύγει από κάθε έλεγχο, με ασύλληπτες συνέπειες. Αμέσως κέρδισε έδαφος η ιδέα του πυρηνικού αφοπλισμού ενώ οι ηγεσίες των δύο υπερδυνάμεων βελτίωσαν τους τρόπους της μεταξύ τους επικοινωνίας. Χαρακτηριστικό είναι πως εγκαταστάθηκε η λεγόμενη «κόκκινη γραμμή», μία τηλεφωνική, δηλαδή, γραμμή που έφερε σε επικοινωνία απευθείας τις ηγεσίες της Μόσχας και της Ουάσιγκτον.
Επίσης, το 1963, τον επόμενο χρόνο της κρίσης, υπογράφηκε με πρωτοβουλία των ΗΠΑ, της ΕΣΣΔ και της Μεγάλης Βρετανίας η διεθνής «Συνθήκη για την απαγόρευση των πυρηνικών δοκιμών». Αξίζει να σημειωθεί πως την εν λόγω Συνθήκη δεν υπέγραψαν η Κίνα και η Γαλλία, οι οποίες εβρίσκονταν τότε στο στάδιο της ανάπτυξης των δικών τους πυρηνικών όπλων!
Η «κρίση των πυραύλων της Κούβας» οδήγησε τον Ψυχρό Πόλεμο σε μία νέα φάση, κατά την οποία κυριάρχησε η ύφεση στον διαρκή ανταγωνισμό των δύο υπερδυνάμεων, οι οποίες πλέον απέφευγαν τις ακραίες αντιπαραθέσεις και έδειχναν τάσεις για ουσιαστικότερη μεταξύ τους συνεννόηση και κατανόηση, ενώ άρχισαν εκατέρωθεν να αντιλαμβάνονται πως οι ωθούμενες στα άκρα κρίσης θα μπορούσαν να αναδείκνυαν μοναχά ηττημένους? τις ίδιες κι όλο τον κόσμο που εκείνες επιδίωκαν να εξουσιάζουν?
Νίκος Ι. Καρμοίρης
__________
* Στις 2 Δεκεμβρίου του 1823 ο αμερικανός πρόεδρος Τζέιμς Μονρόε διακήρυξε απευθυνόμενος στο Κογκρέσο ότι οι ΗΠΑ δεν θα επιτρέψουν στις ευρωπαϊκές δυνάμεις να αναμιχθούν στις υποθέσεις του δυτικού ημισφαιρίου και συγκεκριμένα στη βόρεια και νότια Αμερική. Προειδοποίησε, επίσης, τους ευρωπαίους να μην προσπαθήσουν να εγκαταστήσουν μοναρχικά καθεστώτα στα νέα κράτη της αμερικανικής ηπείρου, τα οποία είχαν αποκτήσει την ανεξαρτησία τους κυρίως από την Ισπανία. Η διακήρυξη αυτή του αμερικανού προέδρου έμεινε γνωστή στην Ιστορία ως «Δόγμα Μονρόε» και αποτελεί έκτοτε έναν από τους πυλώνες της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ.
Αεροφωτογραφία που αποκάλυπτε τις βάσεις εκτόξευσης πυραύλων, στο έδαφος της Κούβας.
Δημοσίευση κειμένου: 28/10/2012
